TEATER
«Olav den Heldige – Ranes hemmelighet»
De Heldige og Stygdalsnemnda, Spelamfiet Stiklestad
Av: Patrik Asplund Stenseth og Sjur Marqvardsen
Komponist: Andreas Humlekjær
Regi: Martine Tufvesson Lundberg
Scenografi og lysdesign: Eilif Fjeld Teisbo
Kostyme: Anette Werenskiold
Arrangør/medkomponist: Håvard Gressum Antonsen
Lyddesign: Thomas Hammer
Koreografi: Amalie Eggen
Med: Eine Grøtte Fosshaug, Adelheid Svedjan Hynne, Patrik Asplund Stenseth, Philip Bøckmann, Jan Sælid, Heidi Ruud Ellingsen, Kenneth Engen, Terje Brevik, Benedicte Søreng, Lavrans Haga, Sanne Kvitnes mfl.
Eit respektlaust og kreativt oppkome av ei framsyning trass i nokre problem med sjølve forteljinga.
Olavsmyten om «Norges evige konge», Olav Haraldson eller Olav Digre som han også blei kalla, er i hovudsak knytt til slaget på Stiklestad der han fall. Det var ei hending som er blitt sett på som den endelege stadfestinga av kristninga av Norge, og der ettertida kanoniserte han og ga han tilnamnet «den heilage». Mindre kjent er det at han tidleg i si kongsgjerning grunnla byen Borg, som nå heiter Sarpsborg. Det har ført til at sarpingane også kjenner eigarskap til denne kongen, og produksjonsselskapet De heldige har i fleire år sett opp utandørsframsyninga «Olav den Heldige» i Sarpsborg. Nå har dei laga det eg vil tru er ei ny oppsetjing, «Olav den Heldige – Ranes hemmelighet», som er første del av en trilogi. Urpremieren var i Sarpsborg i juli, men i samarbeid med Stygdalsnemnda og Stiklestad nasjonale kultursenter, er framsyninga nå komen «heim», og fredag var det nypremiere i spelamfiet på Stiklestad.
Med bakgrunn i Snorre, norrøn mytologi og andre historiske kjelder, men med meir enn tilstrekkeleg distanse til dei, har forfattarane Patrik Asplund Stenseth og Sjur Marqvardsen skrive ei historie om Olavs unge år og korleis han etter kvart slo dei gamle æsa. Det er temmeleg fritt etter minnet, og fullt av humoristiske gags, men med klåre parallellar, ikkje berre til historia om Olav Digre, men også, antikken, Bibelen og Jesu yngre år.
Vi er på slutten av 900-talet, og det skal vere namneseremoni for den nyfødde kongssonen Olav. Far hans, Harald, døydde medan Åsta (Sanne Kvitnes) var gravid, og stefaren Sigurd (Lavrans Haga) og Åsta bur seg på eit skikkeleg lag. Men om natta får den vise Rane (Terje Brevik) eit syn om at Olav skal bli ein leiar for folket sitt inn i ei ny tid. Men ikkje utan motstand, for profetien vil ikkje bli oppfylt om dei gamle gudane greier å ta livet av guten. Her er parallellane til Herodes og Jesus meir enn openberre, og Olav blir ikkje berre den seinare heilage, men nærast som ein Kristus-figur. Odin (Jan Sælid) finn sjølvsagt ut av dette, og saman med Tor (Patrik Asplund Stenseth), Loke (Philip Bøckmann), Frøya (Heidi Ruud Ellingsen) og Heimdal (Kenneth Engen) legg han planar for å få guten drepen. Tor blir send ut for å lage eit ekstremt torevêr under namneseremonien, og det fører til at Sigurd meiner Olav fører med seg ulykke, og vil difor setje han ut for å døy. Og her er parallellen til «Spelet om Heilag Olav» like openberr, eit spel som handlar meir om utburd enn om helgenkongen. Så blir det nok ein mytisk parallell, denne gongen som i Sofokles’ drama om Ødipus, at nokon forbarmar seg. Åsta og Rane konspirerer, og Olav (Eine Grøtte Fosshaug) veks opp i løynd hjå den vise Rane utan omgang med andre, og utan å vite kven han er.
Så langt er dette både spennande og særs kreativt, og med referansar både hit og dit. Men så verkar det som forfattarane har gått litt tom for idear når det gjeld sjølve forteljinga, for resten er diverre blitt noko hoppande der tablåa kjem hulter til bulter, og ikkje alltid like motivert. I den grad det er kreativt, er det fordi det er krydra med artige gags, påfunn, populærkulturelle referansar og ein god porsjon metateater. Det blir sjølvsagt tidvis særs underhaldande, men tablåa blir diverre meir frittståande publikumsfrieri enn ei samanhengande historie. Utan å røpe for mykje følger vi Olav til han 12 år gamal flyktar til Danmark, let seg kristne, og så kjem heim for å slå ned både Midgardsormen, den gamle åsatrua, og for å forsone seg med mor og stefar.
Spelamfiet på Stiklestad egnar seg godt til framsyninga. Amfiet er litt ombygd, og med gode scenografiske element, og ikkje minst den flotte lyssettinga til Eilif Fjeld Teisbo, blir det laga fine rom og situasjonar. Saman med dei mange kreative og synkrone lydeffektane til Thomas Hammer, får vi mange nesten magiske tablå.
Dette er ei familieframsyning for alle frå fem år og oppover, og ho er tidvis humoristisk sjølvironisk om det at det også er mindreårige blant publikum. Dei gode figurane er sjølvsagt gode, men dei vonde er ikkje så ille når det kjem til stykket dei heller. Dei gamle gudane er meir komiske enn vondsinna, og Tor med hammaren er eigentleg ein pingle som ikkje greier å gjere slik Odin vil. Rolletolkinga til Patrik Asplund Stenseth er ei lita framsyning i framsyninga, og gjer Tor særs sjarmerande, og faktisk til å kjenne seg att i for mange. Eine Grøtte Fosshaug er berre 12 år gamal, men spelar likevel Olav både overtydande og truverdig. Han er energisk, hundre prosent til stades, og har, trass ung alder, eit overraskande rikt register.
Regissør Martine Tufvesson Lundberg har, saman med regiassistent Vilde Johannessen, gjort eit særs bra arbeid med å instruere dei nærare tretti unge statistane, og slik skapt mange mektige tablå. Og koreografen Amalie Eggen har fått dei til å opptre imponerande synkront. Regien slit litt med at sceneskifta er mange og ikkje alltid like logiske.
Dette er eit musikkspel, og musikken til Andreas Humlekjær er litt ujamn. Nokre songar er vakre og små perler, medan andre ikkje er like melodiøse, og difor vanskelege å synge for dei minst rutinerte. Men Heidi Ruud Ellingsen som Frøya gjer maksimalt ut av sine ganske forrykande songnummer. Eg må også nemne at Ola Wist Holmen har gjort ein dugande jobb med musikalsk innstudering av koringa som både er rein, klokkeklår og mektig.
I snart sytti år har det ekstremt pompøse, og temmeleg innhaldslause «Spelet om Heilag Olav» fått rå grunnen på Stiklestad. Trass i nokre manglar ved sjølve forteljinga, var det difor befriande å sjå denne kontrasten, «Olav den Heldige – Ranes hemmelighet», ei underhaldande framsyning og ein respektlaus og oppfinnsam måte å formidle gamal historie på.