TEATER
«Bartleby»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Herman Melville
Omsetjing, dramatisering og regi: Espen Klouman Høiner
Scenografi, lys og kostyme: Signe Becker
Komponist, lyddesign: Camilla Vatne Barratt-Due
Med: Mira Dyrnes Askelund, Jon Lockert Rohde og Isak Holmen Sørensen
Når det rasjonelle blir altomfemnande, er det stundom godt å stoppe opp ved det kontrære.
Den amerikanske forfattaren Herman Melville (1819-1891) er mest kjend for den ikoniske og omfangsrike romanen «Moby Dick». Men blant entusiastar er han også kjend for den vesle novella «Bartleby» frå 1853. Det er ei gåtefull forteljing som i alle år har forundra og fascinert lesarane. For to år sia blei ho, uavhengig av kvarandre, dramatisert for både Teatret Vårt i Molde og Trøndelag Teater. Oppsetjinga i Molde, som var langt frå vellukka, rokk så vidt å bli spela før pandemien, medan Espen Klouman Høiners versjon for Trøndelag Teater har vore utsett heile fire gongar. I helga var det endeleg premiere, og han var det vel verd å vente på, for dette var ei heilstøypt og framifrå oppsetjing til både å undre seg over og å bli fascinert av.
I tida før kopimaskinane fanst, blei kopiering utført av nitide kopistar som sørga for rett avskrift. På eit advokatkontor i New York har ein velmeinande sjef tilsett dei to kopistane Turkey og Nippers, båe litt spesielle, men som på sitt vis utfyller kvarandre. Arbeidsmengda blir etter kvart så stor at advokaten må tilsetje ein til, og det blir den unge, stillferdige og arbeidsame Bartleby. Det tar til svært lovande, men når sjefen etter nokre dagar gir Bartleby ei ny oppgåve, svarar han med ei mild, men fast røyst at han vil føretrekke å la vere. Og slik held det fram. Same kva han blir sett til, er svaret det same. Novella er advokatens fullstendig prosaiske beretning om denne kopisten som han på eine sida kjenner for, og gjerne vil forstå, men som han til slutt vel å seie opp. Bartleby held fram med sitt prosjekt til han til slutt også føretrekker å ikkje ta til seg føde.
Espen Klouman Høiner har sjølv omsett, dramatisert og regissert framsyninga. I eit tett samarbeid med scenograf og kostymedesignar Signe Becker og komponisten og lyddesignaren Camilla Vatne Barratt-Due har han skapt eit nærast prehumant univers der aktørane er ein mellomting mellom dyr og menneske, ute av både tid og rom. Jon Lockert Rohde og Isak Holmen Sørensen spelar saman rolla som advokaten og forteljaren, og Mira Dyrnes Askelund er Bartleby. Høiner har stor tillit til både tekst, skodespelarar og publikum, og let dei tre ta seg særs god tid, med lange omstendelege pausar, og med brot med nærast sakral korsong som kunne gi assosiasjonar til mellomaldersk kyrkjemusikk. Barratt-Dues lyddesign vekslar saumlaust mellom vindliknande lydkulisser og vakker musikk. Og scenografien er ei rekkje svart/kvite draperi som ved hjelp av ein lysrigg etter kvart gir ei fin romdanning før alt går til inkje og forsvinn i eit hol. Omsetjinga, forteljinga og ikkje minst framføringa er i eit nøkternt og kjenslelaust, men likevel undrande språk, og same kva som skjer på scena, har dei tre steinandlet.
Forteljinga er like surrealistisk som ho er spennande, og framføringa byggjer hundre prosent oppunder dette. Ho er enormt symboltung, og på same vis som det er uråd å bli klok på Bartleby er det mykje av symbolikken eg heller ikkje forstår. Men det gjer ikkje noko, for her er nok av høve til å tolke og assosiere, og her er ikkje noko ferdigtogge, men heilt opp til publikums eiga tolking. Men i botn ligg det grunnleggjande at i ei verd der konsensus nærast kan bli opphøgd til religion, er det stundom ikkje berre godt, men heilt naudsynt å bli møtt av litt motstand.
(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 3. mai 2022.)