Bite the Dust
Teatr Provisorium og Kompania Teatr
Basert på ”Dead and Buried” av Tadeusz Ró?ewicz
Regi: Janusz Opry?ski og Witold Mazurkiewicz
Scenografi: Tomasz Bu?hak og Jerzy Rudzki
Lys og lyd: Jan Piotr Szamryk og Jaros?aw Rudnicki
Musikk: Tradisjonsmusikk til tekst av Rainer Maria Rilke
Med: Jacek Brzezi?ski, Witold Mazurkiewicz, Jaros?aw Tomica, Micha? Zgiet og Borys Somerschaf
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Bildet:I skogen: Bokstaveleg talt bunde til skogen og eigen kross blir soldatane dehumaniserte robotar. FOTO: PRZEMEK SZYSZKA
I samband med ei polsk kulturveke i Trondheim for to år sia, fekk byen oppleve eit gjestespel av ekstraordinær klasse då dei to teatergruppene Teatr Provisorium og Kompania Teatr frå Lublin i Polen presenterte ”Ferdydurke” av Witold Gombrowicz. Det var så vellukka at Teaterhuset Avant Garden har greidd å få dei to kompania til å kome attende til Trondheim, denne gongen med produksjonen ”Bite the Dust” som er basert på dramaet ”Dead and Buried” av Tadeusz Ró?ewicz, ein av etterkrigstidas fremste polske lyrikarar og dramatikarar. Det er eit særs kontroversielt stykke frå seint syttital som er freista sett opp to gongar før, men som båe gongane måtte takast av plakaten. Det er eit uvanleg sterkt antikrigsspel i slekt med både ”Im Westen nichts Neues” av Remarque og Hellers ”Catch 22”, men mye meir usminka. Det er andre verdskrig, og ei lita polsk heimefronteining held stand i skogen, der dei har vore i månadsvis og kanskje år. Dette er inga heltehistorie, tvert om. Dei fire soldatane er livredde, forfylla og dehumaniserte, og Ró?ewicz, som sjølv var med i Heimefronten under krigen, fortel den usminka historia om kva krigen gjer, eller i alle fall kan gjere, med menneska. Ikkje uventa blei dette for sterk kost for hans eigen generasjon då stykket først blei freista sett opp for rundt 30 og 20 år sia. Nå har avstanden til andre verdskrigen blitt større, og i produksjonen ”Bite the Dust” er det heile abstrahert til eit meir generelt nivå sjølv om det uomtvisteleg er den polske motstandskampen mot tyskarane det dreier seg om. Oppsettinga hadde premiere for fire år sia, og har etter det eg får opplyst, vore spela på ein del teaterfestivalar, men er ikkje vist i Norge før nå.
Vi er i skogen, bokstaveleg talt. Det er sjeldan å sjå ei oppsetting der syntesen av spel, scenografi, effektar, rekvisittbruk, lyd og lys er meir komplett enn i denne produksjonen. Dei fire soldatane ber på kvar sin furulegg som stridspakning, og i ein effektfull bruk av desse trea, ei handkjerre og med framifrå lyssetting får dei fram både bivuakken, krigsskodeplassen og sterke religiøse metaforar. Den yngste av dei, Walus, truleg berre ein unggut, blir tatt for valdtekt, væpna ran og drap, og i ei setting der dette eigentleg, og i krigens logikk, er kvardagen, forstår han ikkje kva gale han har gjort. Handlingane hans er jo ikkje anna enn det dei alle blir kommanderte til dagleg. Gjennom ni scener, eller tablå, blir vi presentert for korleis Walus, grenselaust naiv og truleg eigentleg eit godt menneske, blir brote ned og øydelagt. Og treet han ber på, kan ein fort sjå som ein metafor på krossen han er dømd til å bere. Her er lite menneskeleg og forsonande, men samstundes presentert så forståeleg at vi umiddelbart skjønar at alle dei fire kunne ha vore kven som helst av oss i den same situasjonen.
Produksjonen spelar også effektfullt på kontrastar og – tru det eller ei – masse humor. Det gjer det umenneskelege meir menneskeleg, og distansen til handlinga mye stuttare. Her er uendeleg mange religiøse overtonar, og det er ein slåande kontrast mellom bøn og bannskap. Som eit uvanleg kontrasterande bakteppe i dette møkkete og forjævlege skogslandskapet, får vi utdrag frå Rainer Maria Rilkes ”Die Weise von Liebe und Tod des Cornet Christopher Rilke” der Rilke romantiserar krigen og ein tohundre år eldre slektning. Her får vi den riddarlege, romantiske krigaren som ein ekstrem kontrast til den fornedrande røyndomen vi møter i skogen.
Ensemblet har sjølv utvikla produksjonen, og det er eit tett og sterkt samspel som greier å gi både liv og truverd til ein røyndom som høgst sannsynleg er vanlegare enn vi likar å tru. Framsyninga eg såg blei spela på polsk med engelsk undertekst, og dagen etter blei ho framført på engelsk med polsk tekst. Men dette var så fysisk og ekspressivt teater at språket ikkje var nokon særleg barriere.
Amund Grimstad