MUSIKAL
«Ivar Aasen – ein musikal»
Storsalen, Studentersamfundet i Trondhjem
Studentersamfundets Interne Teater, Studentersamfundets Orkester, Trondhjems Studentersangforening, Trondhjems Kvinnelige Studentersangforening
Av: Marcus Grand Michaelsen og Olav Ødegård
Komponist og kapellmeister: Marcus Grand Michaelsen
Regi: Marcus Grand Michaelsen og Olav Ødegård
Scenografi: Kari Kvelstad Ellingsen og Bjørn-Johnny Bendixen
Kostymedesign: Emma Ditaranto
Lyddesign: Nelina Iren Wium
Lysdesign: Sofia Rui Lindheim
Koreografi: Emma Riise
Med: Dennis B. Eliassen, Konstanse Fjellvang, Mikkel Angelo Anchissi Joner, Sigrid Johansen Herseth, Isabel Eriksson, Maria Hammergren, Eilov A. Gravdal, Martha Løseth Borgen, Johannes Rosenberg, Hedvig Malling Heitmann, Sunniva Lisæth Schøyen, Emilio Lombardo, Linn Tønnesen Kystvåg, Astrid Bjerkmo, Hedvig Asp og Ane Sofie Forseth,
«Ivar Aasen – ein musikal» er truleg det beste eg har sett av Studentersamfundets Interne Teater i dei femti åra eg har følgd dei. Og det seier ikkje lite.
Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sluttar aldri å overraske, eller imponere for den del. Eg har sett dei fleste av produksjonane deira sia 1973, og meld UKE-revyar og eit utal andre framsyningar i meir enn 45 år. Og eg har framleis oppsetjinga av «Tolvskillingsoperaen» i 1974 friskt i minne, ein gigaproduksjon som blir rekna som noko av det beste SIT har laga. Men etter å ha vore på premieren på «Ivar Aasen – ein musikal» i går, forstår eg at SIT har laga ei ny tidsrekning. For dette var ein musikal som tekstleg, musikalsk og i dramaturgi og framføring går utanpå alt eg har sett frå SIT si side – til nå.
Alt då eg møtte opp utanfor Samfundet, forstod eg at noko spesielt var på gang. Det var lange køar av festkledde studentar, men denne gongen ikkje berre i «studentgalla» med dei vanlege «daljene», men eit hav av bunadskledd ungdom ein må til 17. mai for å kunne sjå maken til. For her var forventingane høge, alle hadde budd og kledd seg til fest for å feire seg sjølve, flogvitet frå Ørsta, og norskdomens framvekst for 150 år sidan. Studentersamfundets eigne Marcus Grand Michaelsen og Olav Ødegård har skrive ein musikal om Ivar Aasen og språkarbeidet hans som både musikalsk og tekstleg kunne ha vore oppført på kva profesjonell scene som helst. Og dette er inga overdriving skrive i euforisk rus, men ei heilt nøktern vurdering frå ein som har sett fleire norske teateroppsetjingar og musikalar enn dei fleste.
Ivar Aasen (1813-1896), eitt av landets største geni, botanikar, språkforskar, landsmålets (nynorskens) far og i tillegg ein stor og litt underkjend forfattar, fortener sjølvsagt eit teaterstykke. På Det Norske Teatret går det for tida ein musikal om «Spynorsk», men til liks med det meste som blir laga om nynorsken, er det med ei ironisk tilnærming. – Ha, ha, sjå alle dei rare orda!. Til og med nynorskingar driv med desse tåpelege øvingane i eit forsøk på sjølvironisk forsvar av språket sitt. Då var det ekstra befriande å oppleve denne musikalen som var kjemisk fri for ein slik type ironi, men likevel full av humor, liv, påhitt, gode historier, og ei herleg blanding frå det mollstemde eksistensielle til laussluppen buskis.
Framsyninga tar til med ein prolog ved Ivar Aasens grav, framført av ein (Johannes Rosenberg) som vi først seinare får vite kven er. Det er ein fin ouverture til den eigentlege historia som tek til då den meir eller mindre autodidakte Aasen i tjueåra var huslærar og i teneste hjå kaptein Ludvig Daae på Solnør, ein storgard i Skodje ved Ålesund. Det var åra på Solnør som la grunnlaget for både botanikaren og språkinteressa, og vi møter ein nysgjerrig Ivar (Dennis B. Eliassen) som freistar å overtyde gardsfolket om at norsk skrift må basere seg på talemålet vårt, og ikkje på dansk. Her får vi, både gjennom ein song det var lett å nynne med i, og presentasjon av husfrua, tenestefolket, og syskena Ludvig, Susanne og Nicoline, etablert dei viktigaste rollene og grunnlaget for heile historia. Det meste er sant, men noko er også godt loge, eller ein stad midt i mellom. Det er kjend at Aasen skal ha fridd til Susanne (Konstanse Fjellvang), men for meg var det ukjend at han skulle ha hatt eit nesten livslangt avstandsforhold til henne. Forfattarane har funne eit brev frå 1852 som kan tyde på at det var slik, men at Susanne var ein slags «Solveig» som sat og venta medan Ivar, som ein Peer, var ute i verda, er neppe heilt rett. Men det er godt loge, og denne uforløyste kjærleikshistoria går som ein raud tråd gjennom framsyninga og bind ho saman, og tilfører ein ekstra kjenslemessig og eksistensiell dimensjon som løftar det heile til å ble langt meir enn berre ein musikalsk biografi.
Ved hjelp av sokneprest Thoresen (Marie Hammergren), som den unge Ivar også hadde vore i teneste hjå, og som hadde vore ein slags mentor for han, får Aasen stipend frå Videnskabsselskabet i Trondhjem til å leggje ut på forskarvandringa si. Han forlèt Solnør og Susanne, men ikkje utan tvil. I neste akt er vi på ein innlandsgard der folket er temmeleg skeptiske til den merkelege mannen som samlar på ord og vendingar. (For ein som er meir enn middels interessert i temaet, er det vanskeleg å ikkje få assosiasjonar til Aasens samtidige tyske kollega, Georg Sauerwein og hans dikt «Døvring på Høvring»). Etter kvart får gardsfolket tiltru til Aasen, og det blir festa og servert både det eine og andre, også slikt ein ikkje bør ha i seg. Her er framsyninga på sitt mest elleville, det er buskis på høgt nivå, og fleire forrykande opptrinn.
Så kjem vi til Kristiania, språksamlinga er fullført, og nå er det det politiske arbeidet med å få landsmålet vedtatt som norsk skriftspråk som står att. Med Grand Kafé som bakgrunn møter vi eit herleg menasjeri av kjende og ukjende. Det er ein ekstremt pompøs og ufriviljug komisk Bjørnstjerne Bjørnson (Eilov A. Gravdal). Aasta Hansteen (Marie Hammergren) eit fyrverkeri av ei kvinnesakskvinne, ganske så frilyndt og ein av Aasen støttespelarar. Ludvig Daae (Mikkel Angelo Anchissi Joner), bror av Susanne og nå stortingsrepresentant. Og så syner det seg at han som framførte prologen i opningsscena (Johannes Rosenberg) var Knud Knudsen, den fremste talsmannen for at bokmålet, basert på talemålet til det danna borgarskapet i Kristiania, skal vere «rikssprog». At dette borgarskapet er alt anna enn danna, får vi tydeleg prov på. Dei heftige ordskifta som fører fram til Stortingets jamstellingsvedtak i 1885 blir framført som forrykande rap, eitt av fleire herlege og humoristiske stilbrot.
Målstriden er førebels vunne, eller i alle fall delvis. Men det er ingen lykkeleg Ivar. Historia med Susanne er med han, og utan at eg skal drive med røpealarm, er den fletta inn på eit vis som syner mennesket og dei kjenslemessige sidene bak denne åndsgiganten som truleg på botnen var ein einsam og ulykkeleg mann? Og det endar i eit vakkert tablå der Norges eigentlege nasjonalsong, «Nordmannen», (Millom bakkar og berg) blir framført av dei to songkora, først nærast som nynning, før det stig til eit crescendo for så å bli avslutta med at Aasen sjølv resiterer eitt av versa. For den lettrørde er vegen til tårekanalane stutt i denne scena.
Gjennom to aktar og dryge tre timar tek dei to forfattarane som også har regissert det heile, oss med på ei fantastisk livsreise framført nesten utan daudpunkt. Teksten er overraskande god, krydra med humor, men også øm og var i dei meir kjenslemessige passasjane. Mykje er i bunden form og utan naudrim. Litt meir språkvask kunne kanskje ha vore på sin plass, men det er ein bagatell. Musikken til Marcus Grand Michaelsen er ei historie for seg. Her er ei herleg sjangerblanding med alt frå folkemusikk via jazz til ballroom, marsj, rap og til mollstemde viser. Og heile tida lyrisk og særs melodiøst, godt å synge til, og såpass fengande at ein stadig tar seg i å nynne med. Komponisten er sjølv kapellmeister for det tjue personar store og dyktige orkesteret, Samfundets eige. Og på galleriet står husets to kor og fell inn der det er rett, frå lydkulisse til mektig framføring av «Nordmannen». Scenografien er også overraskande god, og ikkje minst kreativ. Særleg likte eg alle gasslyktene som plutseleg dukka opp og gjorde storsalen om til Kristiania på 1880-talet.
Det er eit tekstrikt og omfattande drama, og ikkje enkelt å framføre for dei seksten aktørane på scena. Men det er framifrå personinstruksjon, gjennomgåande gode skodespelarprestasjonar, og alle dei songlege innslaga er verkeleg imponerande. Nokre av skodespelarane er nok ikkje heilt fortrulege med nynorsken, og det går litt over stokk og stein i kjønn og endingar for eit par av dei, men for den som har sett ein del oppsetjingar på Det Norske Teatret, er ikkje dette noko særmerke for SIT. Eg skulle gjerne ha gitt personvurderingar av fleire, men får nøye meg med to av dei. Dennis B. Eliassen og Konstanse Fjellvang har eg sett i fleire tidlegare og velspela produksjonar av SIT, men her overgår dei seg sjølve. Eliassen er det naturlege midtpunktet med ein diskré spelestil der han ikkje tek mykje plass, men likevel eig scena. Og Fjellvang gir liv til Susanne både som elev, kjærast og hildring. Og med utstrålinga hennar og slik ho spelar, er det ikkje vanskeleg å forstå lengten Ivar har etter henne. Nokre av dei fine og varsame tablåa med berre dei to er av framsyningas vakraste, og dei er, saman med alt det lausslupne og burleske, med på å gjere denne framsyninga komplett. Ja, akkurat – komplett!