KOMMENTAR
Hamsunsenteret på Hamarøy har til føremål å forvalte og formidle kompetanse om forfattaren Knut Hamsun. Det gjer dei mellom anna gjennom permanente og skiftande utstillingar, forsking, og ikkje minst gjennom «Hamsundagane» som blir arrangert i starten av august annakvart år. I år er stikktittelen «Drama og livets spill», eit litt kryptisk namn du kan tolke det meste inn i. Eg fekk med meg den første halvparten av veka, og i løpet av tre dagar fekk tittelen eit langt meir konkret innhald.
Å forvalte og formidle kunnskap om Knut Hamsun er inga lett oppgåve. Ein banebrytande modernist, ein språkleg meister, ein nobelprisvinnar. Men samstundes ein ganske open nazist. I tillegg er det mange døme på rasistiske haldningar til samane i bøkene hans, spesielt i «Markens Grøde», romanen han fekk nobelprisen for. Hamarøy, plassen der Hamsun vaks opp, ligg midt i del lulesamiske området. Korleis skal denne mangesidige arven forvaltast av Hamsunsenteret?
Utstillingane og innhaldet i årets Hamsundagar var i så måte førebiletlege og ytte diktaren stor motstand. Særleg blei forholdet hans til det samiske gitt mykje rom. I senterets femte etasje er det ein permanent utstilling som viser livslinja hans der både rasisme, nazihaldningane, krigen og prosessen etterpå er vigd stor plass. I tillegg blei det i vår laga eit tillegg, «Den kontroversielle Hamsun», der fem universitetsfolk frå ulike fag og miljø problematiserer ulike sider ved Hamsun der to av dei tek opp forholdet til samane.
Den store happeningen på festivalen var urpremiere på eit samisk musikkverk eg skal kome attende til. Men som ein forsnakk til den, fekk vi ein panelsamtale mellom to kloke og engasjerte menneske. Vivian Aira er lulesame, litteraturvitar, forfattar og forleggar. Ho meinte at alle var samde om at Hamsun var nazist. Punktum. Men når det galdt rasisme, seier ein at han var rasist, men… Og så seier ein «barn av si tid» osb. Kvifor ikkje setje punktum også etter rasist? Medan Lisbeth Wærp, professor i nordisk litteraturvitskap, nok ikkje såg like mykje rasisme hjå han, jamvel om ho vedgjekk at «Markens Grøde» hadde mange stygge passasjar. Dei to var eigentleg rykande usamde, men det var likevel ein lågmælt, danna og kunnskapsrik samtale som blei uvanleg lærerik.
Etterpå var det duka for ein ur- og nypremiere det vil gå gjetord om. «Markens Grøde» blei filmatisert i 1921 som stumfilm, og med musikk av Leif Halvorsen. Den var skriven for eit orkester på 30, og slikt hadde kinoane korkje plass eller råd til. I 2009 ble filmen restaurert. Og nå har Svein Schultz saman med Ole Jørn Myklebust skrive eit bestillingsverk med samisk samtidsmusikk for eit orkester på sju inklusive to songarar som song og joika både på nordsamisk og lulesamisk. Filmen vara i halvanna time, og med den nye musikken, som sjølvsagt blei framført live, er dette noko av det mektigaste eg har opplevd. Musikken følgde filmens dramaturgi som ein skugge, og underbygde stemningar og situasjonar overtydande, saumlaust og imponerande. Så kan ein spørje seg om dette var ein samisk måte å peike nase til eller ta litt revansj over Hamsun, eller om det var ein måte å gi filmen nytt innhald, eller noko anna? Det får folk tolke som dei vil, men for publikum i den fullsette salen var det berre ei meining. Dette var mektig. Filmen med same musikk og orkester vil bli vist att på stumfilmfestivalen i Tromsø til våren.
Om Hamsun i fleire av bøkene sine hadde eit rasistisk eller nedlatande syn på samane og det samiske, er heldigvis ikkje haldningane gjensidige. Are Tjihkkom (merk deg namnet) er lulesame, frå Drag i Hamarøy, 22 år gamal og studerer språk på Blindern. Under Hamsundagane var det panelsamtale med han i samband med lanseringa av hans omsetjing av «Pan» til lulesamisk. I «Pan» hadde han ikkje funne noko som kunne tolkast nedsetjande om samane, sjølv om han ikkje var overbegeistra for romanen. I nok ein kunnskapsrik samtale fortalde han om arbeidet med omsetjinga, om utfordringane med Hamsuns fobi for komma og hans elsk på semikolon, og om hans blanding av fortid og nåtid i same setning. Trass i den unge alderen har han tidlegare omsett både «Alice in Wonderland» og «The Hobbit» og om berre få veker kjem det ein ny roman i hans omsetjing.
Gjennom utstillingane, samtalane, og ikkje minst den nyskrivne komposisjonen «Ednama sjatto» til Svein Schultz og Ole Jørn Myklebust, har Hamsundagane og Hamsunsenteret på grundig vis problematisert Knut Hamsuns forhold til det samiske og gitt plass til viktige samiske motstemmer.
(Ein litt omarbeidd versjon av denne kommentaren stod i Klassekampen laurdag den 10. august 2024.)
»