KOMMENTAR
Er arvingane etter nokre av dei største dramatikarane frå 1900-talet i ferd med å bli sin eigen verste fiende?
For tida spelar Den Nationale Scene i Bergen «Heksejakt» av Arthur Miller og «Glade dager», av Samuel Beckett. Presentasjonen av både desse dramaa reiser ein viktig diskusjon om opphavsrett og i kor stor grad ein regissør og ein scenograf kan tolke den opphavlege teksten.
Med bakgrunn i hekseprosessane i Salem Massachusetts på 1600-talet skreiv Miller «Heksejakt» i 1953, ein krass kritikk av kommunistjakta i USA på 50-talet. Med det som skjer i verda i dag, der det blir jakta på både den eine og andre, er problematikken igjen blitt særs relevant. Det er difor eit godt val av DNS å setje opp akkurat «Heksejakt» nå.
Trass i stort sett rosande ord av framsyninga har alle kritikarane påpeika at dialogen er for omstendeleg og at regissøren burde ha kutta meir. Problemet er berre at dei som sit på rettane etter Arthur Miller, har lagt ned totalt forbod mot å kutte.
Endå verre er det med «Glade dager» som Samuel Beckett skreiv i 1961. Her er det ikkje berre teksten ein ikkje kan kappe eller endre, rammene for scenografien er minst like strenge. For 60 år sia var dramaet ein surrealistisk kommentar til korleis tilværet kan fortone seg. Men gjennom åra har røyndomen innhenta Beckett, og det som kunne sjåast som absurd i 1961, er meir som sosialrealisme i dag. Difor ville ei litt friare tolking som tok utgangspunkt i vår eiga samtid, ha gjort dramaet langt meir relevant.
I eldre dramatikk var det ganske vanleg med tydelege scenetilvisingar i manuset. Men med framveksten av dei siste femti åras regiteater blir det meir opp til regissørane, i samarbeid med dramaturg og scenograf, å tolke og vidareutvikle sceneteksten. Ved å tvihalde på originalens genialitet risikerer mange av arvingane etter dei store dramatikarane å bli sin eigen verste fiende. Om ikkje slike drama i større grad kan bli grunnlag for nytolking og variasjon, vil det til slutt ende med at delar av nyare verdsdramatikk kan bli irrelevant. Inntil vidare. For om 70 år er allting gløymt, for å omskrive Hamsun litt. Sytti år etter opphavspersonens død er det litt meir fritt fram.
Verda utviklar seg, og dramatikken med den. Då Ola B. Johannessen som nytilsett sjef på Trøndelag Teater hevda at verdsdramatikken ikkje er skriven for mellomaldrande kvinner og sa opp fire kvinnelege skodespelarar, fekk han den store skodespelarstreiken i 1979 rett i fanget. Kjønn, legning, etnisitet og miljøvern er berre nokre av dei sidene ved samfunnsdebatten som har eksplodert dei siste femti åra, og som sjølvsagt ikkje kunne ha blitt fanga opp i tekstane til femtitalets dramatikarar. Men dei som freistar å få desse temaa inn i klassikarane, møter heilt meiningslaus motstand. Mange vil hugse Ine Jansen og Linn Skåbers forsøk på å spele «Mens vi venter på Godot» (også den av Beckett) med to kvinner i staden for to menn. Det var blankt nei. I staden skreiv dei parafrasen «Mens vi venter på no’ Godt», ein tittel med meir enn dobbel botn. Trøndelag Teater måtte i 2009 ta Godot av plakaten rett før premiere av same grunn. Fire år seinare ville dei setje opp Arthur Millers «En handelsreisendes død» med to døtrer i staden for to søner. Det kunne ha vore ei interessant vinkling. Men blankt nei. Som med Skåber og Jansen enda det med ein fornøyeleg sjølvskriven parafrase over Miller i staden. Slik kan ein sjølvsagt halde på i 70 år, men det hadde vore meir interessant å nytolke originalen.
Her heime er det spesielt Thorbjørn Egners drama som det er vanskeleg å gjere noko med. Eg har forståing for at scenografien i Kardemomme By bør henge nøye saman med teikningane til Egner, men det burde vere mogeleg å sjå litt nærare på byens kjønnsroller og kriminalomsorg.
I mange drama er rammevilkåra like ille for scenografen som for regissøren. Eg har opplevd at teatera ikkje har lagt ut pressebilde frå spesielle tablå fordi dei nok er litt på kant med opphavsretten. Og eg er ved fleire høve beden om ikkje å vere for spesifikk i omtalen av einskilde scener. Slik skal det sjølvsagt ikkje vere. Og det treng det heller ikkje. Eg oppfattar at ein del av dei fremste norske samtidsdramatikarane, som Jon Fosse, Arne Lygre og Monica Isakstuen er langt rausare. Og sjølv om det kan føre til så mangt, gir det stort sett rom for spennande nye vinklingar.
Norske teater er sjølvsagt alt for små til å gjere noko med arven etter Miller, Beckett eller Edvard Albee. Men det er likevel på høg tid at nokre oppegåande journalistar spør forlag og dei som sit på rettane om kvifor det er slik, og om dei ikkje ser at dei i det lange løp gjer seg sjølve ein bjørneteneste.
(Kommentarartikkelen stod i Klassekampen onsdag den 4.desember 2024.)