TEATER
«En beretning om blindhet»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Basert på ein roman av José Saramago
Omsett av: Christian Rugstad
Dramatisering og regi: Mina Salehpour
Scenografi: Andrea Wagner
Kostyme: Maria Anderski
Lyddesign: Sandro Tajouri
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Emma Caroline Deichmann, Emil Olafsson, Patrick Hilmar Ingvaldsen, Synnøve Fossum Eriksen, Trond-Ove Skrødal, Madeleine Brandtzæg Nilsen, Janne Kokkin, Paal Herman Ims og Mira Dyrnes Askelund
Er det først etter å ha mista synet at vi verkeleg kan sjå og forstå?
Gjennom fleire romanar har den portugisiske forfattaren og Nobelprisvinnaren José Saramago (1922-2010) tatt opp ulike pandemiske situasjonar. I «En beretning om blindhet» frå 1995 blir menneska ramma av ein pandemi som gjer dei blinde. Korleis taklar ein slikt, og kva gjer styresmaktene for å handtere pandemien og hindre ytterlegare smitte? Med covid 19 friskt i minne, er det nok mange som kjenner seg att. Den første dramatiseringa i Norge var nærast profetisk då Haugesund Teater sette den opp i 2020 berre ein månad før pandemien. Då alt blei stengt, laga det same teateret ein digital føljetong, filma heime hjå kvar av skodespelarane. Båe desse produksjonane var stiliserte og ei blanding av forteljar- og regiteater, men synte tydeleg kor vanskeleg denne romanen er å dramatisere.
Nå har Trøndelag Teater fått det kunstnarlege laget til den iransk-tyske regissøren Mina Salehpour til å dramatisere og setje opp Saramagos roman. Det er tredje gong på tre år at dette laget, som har samarbeidd tett i over femten år, lagar ein produksjon på Trøndelag Teater. Sjølv om vi også nå ser mykje likskap med dei to føregåande og særs vellukka produksjonane, har dei denne gongen ikkje fått det til i same grad.
Det tar til i teaterets foajé der skodespelarane som eit talekor les frå starten av romanen der den første personen blir blind medan han ventar på grønt lys, korleis han blir hjelpt heim av ein som etterpå stel bilen hans for så sjølv å bli blind. Om besøket hjå augelegen som også etter kvart blir blind, til liks med dei andre på venterommet og sekretæren hans. Berre kona til legen unngår pandemien, men klokeleg held ho det ganske hemmeleg.
Styresmaktene blir livredde, og internerer dei blinde, lagar strenge reglar, og i andre akta flytter vi inn på hovudscena der scenografen Andrea Wagner har skapt eit klaustrofobisk kvitt rom, eit nedlagd asyl. Der blir vi plasserte saman med dei internerte og får oppleve korleis menneska reagerer ulikt på slike utfordringar. Nokre held på humaniteten, medan andre blir utnyttande og valdelege. Og samfunnet går i oppløysing. Å sitje så tett på dei famlande blinde, all fornedringa og vondskapen, blir sterkt. Særleg er eit tablå der legesekretæren (Janne Kokkin) fortel om valdtekt og korleis kvinnene må ofre seg for å skaffe mat, ei intens, vond og gripande scene. Romanen er lang og omstendeleg og Salehpour har kutta, stilisert og forenkla. Det har resultert i ei blanding av forteljarteater og dramatisering, der det blir for mykje forteljing. Fleire avgjerande scener skjer nokså umotivert og utan at det blir bygd opp til dei dramaturgisk. Legen (Emil Olafsson) har seg plutseleg med ein av pasientane utan at vi får vite kva som ligg bak. Og kona hans (Emma Deichmann) ser det heile, men reagerer knappast. Ein overgripar blir brått og utan forvarsel drepen med ei saks, medan den fysiske saksa heng ein heilt annan stad. Og når kona (Synnøve Fossum Eriksen) til den første blinde til slutt set fyr på asylet der dei er internerte, får vi ingen illusjon av brann. Plutseleg har alle kome seg ut i det fri utan å bli skotne av soldatane som held vakt. Mykje er ulogisk og det går litt over stokk og stein.
I siste akt blir vi plasserte som vanleg teaterpublikum ute i salen, og får ein slags epilog der dei sju vi har følgd, får følgje av ein hund (Paal Herman Ims), finn fram til mat, gamle naboar og husvære før det endar som med dei fleste pandemiar. Den går over. Jamvel om siste akt byr på framsyningas vakraste scene der to av dei blinde (Trond-Ove Skrødal og Madeleine Brandtzæg Nilsen) viser at humanitet og kjærleik kan overvinne vondskap, blir likevel både første og siste akt alt for omstendelege. I den grad dette blir vellukka som teater, er det i den klaustrofobiske andre akta der vi kjem tett på og nesten fysisk får kjenne på korleis det er for dei blinde. Her får vi også det beste spelet, for i denne akta har skodespelarane fått langt meir å spele på. Det manglar ikkje på godt spel, men det hjelper diverre så lite når dramatisering og regigrepet ikkje lukkast i same grad.
«En beretning om blindhet» blir ofte lesen som berre ei dystopisk historie om kor vonde og sjølvøydeleggjande menneska kan vere, men Saramagos program var nok også eit anna. Folka i boka blei ikkje blinde. Dei var blinde som såg! Først ved å miste evna til å sjå, kan ein få nytt syn på det meste. Sjølv om dette kjem godt fram i oppsetjinga, syner likevel også denne iscenesetjinga tydeleg at ikkje alle romanar eignar seg for dramatisering.
(Ei litt forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen laurdag den 14. september 2024.)