TEATER
«Hvorfor barnet koker i polentaen»
Nordland Teater, Heddadagane, Vega Scene
Av: Aglaja Veteranyi
Dramaturg om omsetjar: Elisabeth Beanca Halvorsen (fritt etter ein sceneversjon av makemake produktionen i Wien)
Regi: Simone Thiis
Scenografi og kostyme: Mari Hesjedal
Komponist: Håkon Iversen
Koreografi: Sigrid Edvardsson
Lysdesign: Yasin Gyltepe
Med: Julie Sofie Reite
Ei umåteleg sår, vakker og vemodig oppvekstskildring, eksepsjonelt godt framført av Julie Sofie Reite.
«Hvorfor barnet koker i polentaen» er opphaveleg ein roman («Warum das Kind in der Polenta kocht») som kom ut i 1999. Den er skriven av den rumensk-sveitsiske forfattaren og skodespelaren Aglaja Veteranyi (1962-2002) og kom i norsk omsetjing av Peter F. Strassegger i 2018. Boka er både dramatisert for teater fleire gongar og filmatisert i 2012. Aglaja Veteranyi vaks opp i ein rumensk sirkusfamilie der mora var trapesartist og faren klovn, og ho måtte sjølv alt som lite barn opptre som dansar og artist. Då ho var fem år flykta familien frå Romania, og i ti år levde dei eit nomadisk sirkustilvære i Asia, Europa og Amerika før dei busette seg i Sveits. På grunn av det omflakkande sirkuslivet hadde Veteranyi ikkje fått nokon skulegang, var analfabet då ho femten år gamal busette seg i Sveits, og måtte sjølv lære seg lese- og skrivekunsten.
Romanen «Hvorfor barnet koker i polentaen» er delvis sjølvbiografisk og handlar om ei tretten år gamal jente i ein sirkusfamilie som har flykta frå heimlandet, og der hennar kosmos er sirkuset og den vesle campingvogna som dei bur i. Den store redsla hennar er at mora ein dag skal falle ned frå trapesnummeret der ho heng etter håret i toppen av sirkusteltet. Nordland Teater bygger si framsyning på ein sceneversjon frå Wien. Framsyninga hadde norgespremiere under Festspela Helgeland i Mosjøen i juli i fjor, og er seinare vist i Mo i Rana. Før den blei sett opp på Vega scene under Heddadagane i Oslo, var den berre vist seks gongar, og den er etter det eg veit, ikkje meld av ein einaste kritikar til no. Så sjølv om denne meldinga kjem lovleg seint, er det med eit håp om at produksjonen får eit liv etter dette, for framsyninga var eit gripande og uvanleg velspela stykke teater som fortener eit langt større publikum.
Opphaveleg var dramaet laga for fem personar, men regissøren Simone Thiis og dramaturg og språkleg tilretteleggjar Elisabeth Beanca Halvorsen, har omarbeidd det til ein monolog, og det trur eg var eit særs fornuftig val, for då blei alt konsentrert om hovudpersonen. Ho er ei tretten år gamal jente som bur og veks opp i ei campingvogn saman med mor, far og den to år eldre halvsystera. I sirkuslivet er marginane hårfine og framtida uviss, og i slike miljø blomstrar ofte overtrua. Så mora insisterer på at jenta er tolv, for tretten tyder ulykke. Jenta er som trettenåringar flest med draumar og lengt, men også med den nesten overveldande fobien om at det forferdelege skal skje med mora som trapesartist. Tittelen på stykket er ein metafor for ventilen jenta og systera har. For sjølv om redsla for at mora skal døy er stor, er det verre for det barnet som blir kokt i polentaen, og med dette sjølvlaga eventyret finn dei ei slags trøyst.
Scena er eit stort ope rom med eit bakteppe som kan gi assosiasjonar til duken i eit sirkustelt, og der resten av scenografien er ein europall med ni tomme bruskassar, ein koffert og ein del klede og anna småtteri. Scenograf og kostymedesignar Mari Hesjedal har på særs enkelt vis skapt eit stort, ganske tomt rom som kan illudere verda og kosmos medan jentas vesle og tronge tilvære blir effektivt illustrert av desse kassane. Jenta (Julie Sofie Reite) flyttar, ommøblerer og skapar innestengde nesten klaustrofobiske rom av kassene medan ho fortel, drøymer, kler seg om, reflekterer, spelar og syng.
Eg har sett Julie Sofie Reite i fire tidlegare framsyningar der ho har hatt mindre roller, men der ho likevel har vist store kvalitetar. Men i denne framsyninga får ho nytta heile registeret sitt, og det er formidabelt, – heilt ekstraordinært. Framsyninga er ein monolog der Reite er åleine på scena heile tida. Lågmælt og med uvanleg vakker song til nyskrivne melodiar av Håkon Iversen, fortel ho ganske nøkternt om livet sitt, om familien og om sirkuset. Alt medan ho mjukt og synkront beveger seg i og flyttar på scenografien, kler seg om, finn fram ulike remediar og klede, spelar på blåseorgel, og syng. Det er så saumlaust og vakkert at det blir nesten som ei danseframsyning. Og gradvis avdekkjer Reite fobiane sine. For bak ungjentedraumane ligg ikkje berre redsla for mora, men også ei frykt for at ho sjølv må følgje i fotspora til foreldra. Reite er hundre prosent til stades, og i regien til Simone Thiis er det inga daudpunkt, og berre ei forsiktig utvikling mot eit crescendo av ein finale eg skal halde meg frå å røpe.
«Hvorfor barnet koker i polentaen» er ei sår, vakker og vemodig oppveksthistorie om eit barn som aldri får høve til å vere barn, som er utanfor og rotlaus, men som likevel har draumar og lengt som dei fleste. Med flyktningsituasjonen i verda i dag, er framsyninga meir aktuell enn nokon gong, og fortel frå barnets perspektiv på eit vis som er meir forklårande enn haugevis av avisartiklar og utgreiingar. I Julie Sofie Reites mangefasetterte, djuptborande og innlevande tolking er «Hvorfor barnet koker i polentaen» blitt ei framsyning av dei heilt sjeldne, og noko som langt fleire må få oppleve, og som difor må få eit liv etter dette.