TEATER
«Lang dags ferd mot natt»
Hålogaland Teater, scene øst
Av: Eugene O’Neill
Omsetjing: Ragnar Olsen
Regi: Egill Pálsson
Scenografi og kostyme: Martin Eriksson
Med: Ketil Høegh, Guri Johnson, Kim Jøran Olsen og Sindre Arder Skildheim
Hålogaland Teaters oppsetjing av «Lang dags ferd mot natt» greier i for liten grad å yte teksten rettvise.
Då Eugene O’Neill skreiv «Lang dags ferd mot natt» i 1941, la han ned forbod mot publisering før 25 år etter hans død. Årsaka var nok at innhaldet var sterkt sjølvbiografisk. Men enka hans ville det annleis, og berre eit par år etter at O’Neill døydde i 1953, var det urpremiere på det som er blitt eitt av dei mest spela amerikanske drama. For sjølv om dette i botn kan sjå ut til å handle om den amerikanske draumen, så handlar det like mykje om skuldkjensle, livsløgner, illusjonar, sjalusi, gjerrigskap, religiøse grubleri, alkohol, og sjølvsagt også kjærleiken, altså ulike sider ved kor vanskeleg det er å vere menneske.
Familien Tyrone er ein dysfunksjonell irsk innvandrarfamilie, og vi følgjer dei eit snautt døgn i sommarhuset deira i det som opphaveleg var 1912, men som i Hålogaland Teaters oppsetjing er i vår eiga samtid. James Tyrone (Ketil Høegh) er ein alkoholisert tidlegare fetert skodespelar og Shakespearetolkar, men som nå er ein gjerrig eigedomsspekulant utan eit snev av sjølvinnsikt. Kona hans, Mary (Guri Johnson) var på veg inn i eit strengt religiøst klosterliv då ho møtte og fall hovudstups for James. Ho blei uforvarande heroinist etter den yngste sonens fødsel, og er akkurat heimkomen etter eit avvenningsopphald. Eldstesonen Jamie (Kim Jøran Olsen) skulle bli skodespelar som faren, men er totalt mislukka. Han er ein dagdrivar som får tida til å gå med fyll og fest. Og så er det yngstesonen, Edmund (Sindre Arder Skildheim), tæringssjuk, og forfattarens alter ego. Han er den sarte kunstnarsjela, også ganske alkoholisert, og det er høgst uvisst om han vil overleve dei neste månadane. I originalmanuset er det også ei tenestejente, men her er ho stroke. Eg er ikkje samd i den avgjerda, for ho representerte alternativet, vegen ut av elendet og at det fanst eit liv der ute.
Scena er sett til ein skoddefull seinsommardag i stova i sommarhuset deira. Martin Erikssons scenografi er eit tomt rom med ei taklampe, eit vindauge og ein stol. Like kaldt og nake som den lagnadstunge situasjonen dei fire er fanga i. Og med dette store aude rommet blir avstanden mellom familiemedlemmane også ganske påtrengjande.
Med unnatak av når dei fire går laus på kvarandre, er det lite fysisk handling, for her er det teksten og dialogen som er berande. Gjennom replikkvekslinga og monologane avdekkjer Eugene O’Neill gradvis og lag for lag dei ulike historiene, lagnadane, motsetnadane, og trass i alle orda, den manglande kommunikasjonen. Ragnar Olsen har gitt teksten ei nordnorsk, munnleg og naturleg språkdrakt, og regien til teatersjef Egill Pálsson legg hovudvekta på tekst og dialog. Men ikkje heilt, og det er her denne produksjonen diverre ikkje lukkast. Der O’Neill har laga ein dramaturgisk oppbygging som sakte og omstendeleg kler av dei fire alt dei måtte ha av ferniss, let Pálsson dei heilt frå starten ha store kjenslemessige utbrot som verkar umotiverte og vanskelege å skjøne. Slik går vi glipp av mykje av nyanserikdomen, både i handlinga, og ikkje minst i forståinga av kvar av dei fire og kvifor dei er som dei er. Særleg gjeld dette Jamie, der Kim Jøran Olsen har fått alt for lite å spele på, og blir ganske eindimensjonal. Men eg slit også med å forstå og tru på såpass røynde skodespelarar som Ketil Høegh og Guri Johnson. Berre Sindre Arder Skildheim som yngstesonen Edmund har fått eit stort nok register til at han greier å røre ved noko.
Mot slutten får vi nokre scener som viser kva dette kunne ha blitt. Eit nydeleg tablå der James og Edmund spelar kort, drikk og utvekslar litterære godbitar, syner at her ligg det også ein latent kjærleik i botn. Og Guri Johnsons monolog gir oss omsider noko meir innsikt og forståing av Marys historie og ikkje minst religiøse rivningar. Men trass i desse lyspunkta greidde oppsetjinga i for liten grad å yte den framifrå teksten rettvise.
(Ei litt forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen onsdag den 1. februar 2023.)