TEATER
«Alle fantastiske ting»
Teatret Vårt, Molde
Av Duncan Macmillan
Tilrettelagt av Jonny Donahoe
Omsett av Hans Morten Hansen
Regi: Kjersti Botn Sandal
Lysdesign: Finn Landsperg
Med: Johanna Mørck
Ei varm og inderleg framsyning som fortel oss at livet absolutt er verd å leve, same kva.
Den britiske dramatikaren Duncan Macmillan er eit namn du bør merke deg jo før jo heller. Han har førebels ikkje så stor produksjon, men kvaliteten er særs høg. I eit intervju fortel han at han gjerne vil seie noko som ikkje er sagt før. Det er kanskje vel ambisiøst, for etter Sofokles og dei greske tragediane, og i alle fall etter Shakespeare, er det meste sagt. Nå gjeld det først og fremst å seie det på ein ny og annan måte. Og det gjer Duncan Macmillan. Han løftar fram heilt kvardagslege tema som vedgår oss alle, og gjer det ofte i eit skjær av humor, der han lener seg godt på standup-komikkens formidlingsmåte. I haust og vinter kan heile landet gle seg til å sjå «Pust» (Lungs) på Riksteateret. Det hadde opphaveleg norgespremiere på Teatret Vårt i Molde i 2015 og blei to år seinare sett opp på Rogaland Teater i ei betre omsetjing. Eg såg og melde båe framsyningane, og blei gripen av teksten. Så hadde Barneteatret Vårt i Ålesund norgespremiere på «Romkadettene – klar for landing» i 2016, ei interaktiv framsyning for barn. Den var forboden for vaksne, og sjølv måtte eg lure meg inn etter start for å melde henne. Nok ein strålande tekst, og ei framifrå oppsetjing. Etter dette har eg vore nysgjerrig på Duncan Macmillan.
I 2016 hadde Hålogaland Teater norgespremiere på «Det fineste i livet» (Every Brilliant Thing), ein interaktiv monolog framført av Ketil Høegh. Den gjekk diverre under radaren for meg. Tre år seinare sette Rogaland Teater opp same stykke, men i ei ny omsetjing. «Alle fantastiske ting» blei framført av Espen Hana, og blei Heddanominert. Eg fekk diverre aldri høve til sjå den heller, men framsyninga er så populær at ho går framleis. I vinter var det Teatret Vårt i Molde sin tur, men eg fekk ikkje med meg premieren, og ei stund etter var alt teater stengd. Men nå er vi i gong att, og fredag var det nypremiere for «Alle fantastiske ting» på Teatret Vårt i Molde i regi av Kjersti Botn Sandal og med Johanna Mørck på scena. Endeleg fekk eg høve til å sjå stykket sjølv. Og det er ikkje til å undrast over at dette er ein tekst og ein formidlingsmåte som tek tak i folk og som har gjort dei tre norske produksjonane så populære. Den lesaren som framleis heng med, vil kanskje undre seg over all denne kontekstualiseringa frå mi side, men som du vel forstår, er det fordi dette er ein dramatikar som har imponert meg og som eg har stor tru på.
Det er sjølvmord og depresjonar det handlar om i «Alle fantastiske ting». I før nemnde intervju fortel Macmillan at sjølvmord ofte blir omtala på ein av to måtar, anten ved stigmatisering eller forteiing, eller ved dyrking som den såkalla «Club 27», fetisjeringa av alle rockestjernene som døyr eller tar livet sitt i ein alder av 27, der det oppstår myter om at dei var for gode til å leve. I staden for desse to lite konstruktive tilnærmingsmåtane, seier Macmillan at vi har ei plikt til å snakke om sjølvmord på eit ansvarleg vis. For depresjonar og det suicidale verkar inn på oss alle uakta om vi er der sjølve. Og til å formidle dette, har han i «Alle fantastiske ting», meir enn i nokon av dei andre produksjonane, reindyrka det interaktive konseptet og standup-komikken. Det gjorde han ved at tilrettelegginga og urframføringa av teksten blei gjort av den britiske standup-komikaren Jonny Donahoe. Det er blitt ei interaktiv framsyning med lyset på i salen heile tida og utstrekt bruk av publikum. Og det er det same konseptet som blir nytta på Teatret Vårt.
Hovudpersonen i Macmillans monolog er eit barn som sju år gamal opplever at mora (i farens ord) «har gjort noko skikkeleg dumt». Ho har freista å ta livet av seg, og som ein slags terapi både for seg sjølv og ikkje minst for mora, tek barnet til å lage lister over alt som gjer livet verd å leve. I originalen og i produksjonane på HT og Rogaland Teater, er hovudpersonen ein gut, medan Teatret Vårt har gjort jente av han. Det kjem på heilt eitt ut, for det dette handlar om, er ikkje kjønn, men først og fremst korleis det er å vere menneske. På hovudscena til Teatret Vårt er vi benka i et amfi med trygg korona-avstand, men likevel nær nok til det som skjer. På førehand er vi utstyrte med lappar der det står eit nummer og eitt eller anna førebels ganske kryptisk. Og med beskjed om å lese det som står på lappen høgt og tydeleg når det aktuelle nummeret blir sagt. På golvet er det ein vinylparkett der det er ein platespelar og nokre stolar. Og med fullt lys på heile tida, er dette openbert ikkje ei vanleg teaterframsyning med eit klårt skilje mellom scene og sal, aktør og tilskodar. Her er det aktiv deltaking og ei framsyning meir som standup enn som vanleg teater. Eg må vedgå, som dei fleste andre, at eg hatar å måtte delta på scena eller på anna vis under ei framsyning, men ikkje denne gongen. For dette var gjort med slik varme og innleving frå Johanna Mørck at vi ganske raskt forstod at her var det også opp til oss å gjere framsyninga god, og livet verd å leve. Og i staden for å freiste å gøyme oss vekk, fekk Mørck den eine etter den andre av oss til verkeleg å by på seg sjølv.
Lenge før Erlend Loe gjorde fenomenet populært, skreiv altså den sju år gamle jenta lister. Og når Mørck viste til eit nummer på lista, svara straks ein publikummar kva nummeret refererte til. Det blei i alt 314 fantastiske ting som gjorde livet verd å leve før sjuåringen gav seg med listeføringa. Eit varmt møte med far hennar, fekk vi, men ikkje særleg prov på at listene hadde ført til noko. I alle fall ikkje for mora.
Så går det ti år, og mora gjer ein ny freistnad. Ein syttenåring reagerer sjølvsagt heilt annleis enn ein sjuåring, og dette er innsiktsfullt og godt formidla. Listene blir tatt fram att og utvida med nye moment, eller fantastiske ting som alle skal oppfylle tre viktige kriterium. Korleis det går vidare, skal eg halde meg frå å fortelje, men Johanna Mørck tek oss med på ein fleire års tur gjennom livet til jenta, der det er både oppturar og nedturar, men der arven frå mora heile tida ligg som ein skugge over livet hennar. Eit naturleg spørsmål er om depresjonar og det suicidale er arveleg. Vi veit at sjølvmord kan vere smittsamt, og for å setje lys på det, er ho innom både «Unge Werthers lidingar» og sjølvmordet til Marilyn Monroe. Men er sjølvmord arveleg? Nærast noko lagnadsfylt? Dette er eitt av mange spørsmål jenta stiller seg, medan ho held fram med å skrive ned ting som gjer livet verd å leve. Det blir uendeleg mange etter kvart, faktisk ein million, men det er vel meir forfattarens metafor for at livet er ei gåve vi skal ta vare på, og som er verd det.
I Kjersti Botn Sandals regi, og gjennom bruken av publikum og normene frå standup-komikken, blir det skapt ein distanse som gjer at den vanskelege problematikken ikkje blir så dyster, tung og lagnadsfylt. Johanna Mørck er truverdig og særs trygg i rolla, fortel og formidlar, stoppar opp, ler av seg sjølv, og ved stadige brot der ho går ut av det heile og vender seg til og nyttar publikum, greier ho å halde den same avstanden som gjer at dette aldri blir for vondt. Utstrekt bruk av platespelaren og amerikansk populærmusikk med særleg vekt på jazz, er eit viktig element i framsyninga, og mjukar opp det heile. Og når jentas forteljing, på same tid som ho er sår, og ikkje så reint lite trist, også er humoristisk og har denne distansen, så gjer det at vi som publikum både får ei varm og inderleg framsyning, og på same tid ei intelligent og innsiktsfull formidling av kva depresjonar kan gjere og føre til. Den underliggjande humoren, den aktive bruken av oss i salen, og alle dei fantastiske tinga som gjer livet meir enn verd å leve, gjer at dette blir ei framsyning som gjer noko med oss, seier noko til oss som menneske og medmenneske, og som kanskje vil gjere at vi ser litt annleis på kva som er viktig og ikkje i livet.
Sjuåringen hadde «iskrem» som nummer ein på lista si. Sjølv har eg «teater» særs høgt oppe på mi liste. Etter å ha sett denne framsyninga, er det mogeleg at «teater» rykkjer eit hakk opp. Og som ein liten funfact til slutt kan eg fortelje at meininga var at Ketil Høegh frå HT, Espen Hana frå Rogaland Teater og Johanna Mørck frå Teatret Vårt alle skulle framføre sin versjon av dette stykket under Hedda-dagane i år, og med påfølgjande samtale og diskusjon. Koronaen gjorde at det ikkje blei slik, men kanskje er det mogeleg til neste år?